Incio
 
O espazo miramemira
Exposicións
 
Actividades
 

En 1915 Jonh Cooke presentaba na Royal Academy de Londres “Discussion on the Piltdown Skull”, un cadro no que se recreaba o exame que varios científicos da época realizaban en torno ao cranio dun fósil –baixo a atenta mirada de Charles Darwin cuxo retrato presidía a sala– achado tres anos antes nas proximidades de Piltdown, no condado de Sussex, e que denominado co nome científico de Eoanthropus dawsonii, sería presentado á prensa como o “eslabón perdido”.
O feito tivo entón unha grande repercusión, non soamente social senón tamén no ámbito científico da época. Unha nota na revista Nature facíase eco diso o 5 de decembro de 1912:

Os restos dun cranio e dunha mandíbula humana, que se consideran pertencentes ao período do Plistoceno inferior, foron descubertos polo Sr. Charles Dawson nun depósito de grava na cunca do río Ouse, ao norte de Lewes, Sussex. Moito interese suscitou o espécime, debido á exactitude coa que se di que se fixou a súa idade xeolóxica, e que será obxecto dun artigo presentado polo Sr. Dawson e o Dr. Smith Woodward ante a Sociedade Xeolóxica o 18 de decembro.

Durante anos aceptouse o descubrimento sen maiores análises –con contadas excepcións– ata que nos anos cincuenta descubriuse que os restos non posuían unha antigüidade maior a 50.000 anos, para posteriormente revelar que os supostos fósiles foran falsificados e construídos a partir de modificacións sobre a mandíbula dun orangután, o cranio dun homo sapiens e os dentes dun chimpancé.
O intento por buscar unha resposta á fraude é apaixonante e adquire unha tintura novelesca. Desde que se descubriu a falsificación, investigadores afeccionados e profesionais, científicos e historiadores, buscaron a identidade dos culpables, habendo polo menos vinte e un sospeitosos inculpados por evidencias circunstanciais e con distintas relacións co caso. No cadro de Jonh Cooke, podemos ver a algúns deles ao redor do cranio do “Home de Piltdown”, Frank Barlow, Grafton Elliot Smith, Charles Dawson, Arthur Smith Woodward e Arthur Keith.
Con todo, o máis sorprendente de entre todos os sospeitosos é Arthur Conan Doyle, que no mesmo ano do descubrimento acababa de publicar O mundo perdido, unha novela de aventuras na que un grupo de científicos embárcanse nunha expedición destinada a comprobar a existencia de especies prehistóricas con vida.
Algúns autores suscitan a posibilidade de que Conan Doyle puidese estar implicado na fraude do “Home de Piltdown”, baseándose en coincidencias tales como que vivía a só dez quilómetros do achado, coñecía a Dawson e estaba interesado na evolución humana . Doutra banda as súas crenzas espiritistas e as burlas ás que se vía sometido por parte da comunidade científica por unha parte e o seu enfrontamento coas ideas evolucionistas de Lankaster por a outra, levárono a crear unha burla monumental, poñendo en cuestión o modelo científico que se estaba impoñendo ao deixalos en ridículo ante a falsidade do achado, que nalgún momento habería de ser descuberto.
De todos os xeitos, a cuestión vai máis aló do simple autor da fraude e deslízase cara a un paradigma científico colonialista, que trata de manterse, e un nacionalismo que debía dar ao Reino Unido o seu lugar no mapa da evolución humana. Unha vez aceptada a validez do material presentado, tornábase implícito que “en Inglaterra viviran humanos de aspecto moderno aínda antes que os homes de neandertal xurdisen no continente.”
Pero volvamos ao cadro. Un cadro conmemorativo do encontro dos científicos que tralo achado do fósil e o seu estudo no Royal College de Surgeons o 11 de agosto de 1913, estaban poñendo ao Reino Unido no centro da evolución humana. Fora pintado especialmente para a súa exhibición na Royal Academy en maio de 1915. Posto á venda por 750 libras, non atopou comprador, volvendo así á colección do artista. Con todo foi tan popular que se fixeron copias litográficas vendidas por todo o país, ao mesmo tempo que se reproducía en revistas como The ilustrated London News, moi popular na época.
Corenta anos despois o cadro, sendo idéntico a si mesmo, convertíase na representación da conmemoración dunha fraude, e a metade dos presentes en sospeitosos dunha trama rocambolesca. A historia posterior cargaría á obra de acontecementos que aínda non estando contidos na imaxe, ao velo hoxe, véñennos á memoria e á imaxinación, condensándose na imaxe.

Aínda que soe estraño, hai algo deste compoñente histórico nas obras de Nacho Martín Silva (Madrid, 1977) e creo que non pouco de policiaco, debido talvez ao modo fragmentario no que se mostran as súas imaxes, aparecéndose como indicios, que ocultándose ás veces como evidencia na superficie, e mostrándose outras como sospeita trala imaxe, revélannos que a historia está incompleta e construída a partir de recortes.
As pinturas e os collages de Nacho Martín non só contan unha historia, máis aló da autorreferencial da historia da arte, senón que a través do proceso de elaboración da obra e da montaxe, poderíase elaborar unha pequena teoría en torno a certa crise do tempo histórico, non como epistemoloxía senón como vivencia e aos modos nos que nos é dado coñecer o pasado.
Os termos están invertidos, pero creo que como en A carta roubada o oculto está case sempre á vista.
Ante a escena, sobre a mesa, no centro, hai un collage, unha muller cos brazos estendidos coma se suxeitase a imaxe que se lle superpón, mira cara abaixo e atravesa o tempo. Sostén unha reprodución dunha fotografía en branco e negro de soldados mortos, supoñemos que nalgunha batalla, talvez o “Desastre de Annual”. A relación temporal establécese a través do xesto e dunha mancha vermella e branca que vincula os dous tempos que non acaban de tocarse debido a un desgarro no plano.
A historia continúa á dereita da mesa, nun cóctel nos arredores de Casablanca, por exemplo. Deciden quedarse dentro porque no xardín fai unha calor insoportable. Tralo “Desastre de Annual” o exército español e francés bombardean duramente o Rif con armas químicas, os corpos quedan carbonizados e as testemuñas borradas, só quedan as estatuas.

Este podería ser o relato pero tamén podería ser outro, a superposición dos tempos, das imaxes do histórico e do cotián, das que só gardamos fragmentos, déixannos un espazo aberto e ao mesmo tempo borroso para a construción dunha historia que está por interpretar e reconstruír como o “Home de Piltdown”.

nachomartinsilva.com

 
 
   
 
 
   
 

 
 
   
 
facebook espazomiramemira